Χαμάληδες

 

Οι χαμάληδες ή αχθοφόροι αναλάμβαναν τη χειρωνακτική μεταφορά φορτίων σε μικρές σχετικά αποστάσεις (συνήθως από το ένα κτίριο στο άλλο, ή από τις αποθήκες, από και προς το λιμάνι, για φόρτωση και εκφόρτωση των πλοίων). Στη Λέσβο, το επάγγελμα του χαμάλη ήταν κατοχυρωμένο και ελεγχόταν από τα τοπικά σωματεία: «Λεμβούχων», «Ξηράς», «Λιμένος» και «Ελαίου και Σαπώνων». Το κάθε σωματείο ήταν υπεύθυνο για τη μεταφορά ορισμένων (συχνά διαφορετικών) προϊόντων (ή παλαιότερα και επιβατών από και προς τα πλοία), ενώ μερικές φορές οι δραστηριότητές τους ήταν οριοθετημένες και κατανεμημένες και ως προς διαφορετικές γεωγραφικές ζώνες κάθε περιοχής.

Το σωματείο των «Λεμβούχων» προϋπήρχε των άλλων. Πριν γίνει η εκβάθυνση των λιμένων για την προσέγγιση πλοίων με ικανό εκτόπισμα και κατασκευαστούν λιμενοβραχίονες που επέτρεπαν την άμεση αποβίβαση και επιβίβαση επιβατών και τη μεταφορά φορτίων, αναλάμβανε να μεταφέρει με τις λέμβους ανθρώπους και φορτία, από και προς τα πλοία που περίμεναν «στα ανοιχτά». Το σωματείο «Ξηράς» αναλάμβανε τη μεταφορά οποιουδήποτε φορτίου (εκτός λαδιού και σαπουνιού, όταν υπήρχε άλλο σχετικό σωματείο) επί της ξηράς. Το σωματείο «Λιμένος» ήταν υπεύθυνο για τη φορτοεκφόρτωση από τα καΐκια και τα (μικρά συνήθως) εμπορικά σκάφη. Σωματείο «Ελαίου και Σαπώνων» υπήρχε μόνο σε περιοχές με εντατική ελαιοκαλλιέργεια (όπως το Πλωμάρι). Τα μέλη του αναλάμβαναν τη μεταφορά του ελαιόλαδου των παραγωγών από τα ελαιοτριβεία και τις αποθήκες σε πλοία, σε εργοστάσια σαπουνιών, ή απευθείας στους καταναλωτές. Πολλές φορές, οι αχθοφόροι αναλάμβαναν και να γεμίσουν τα βαρέλια ή τα μπιτόνια με λάδι διαφορετικής οξύτητας, πριν τη μεταφορά. Ορισμένα σωματεία παρείχαν και συμπληρωματικές υπηρεσίες για να έχουν πρόσθετα έσοδα (π.χ. το σωματείο «Ελαίου και Σαπώνων» του Πλωμαρίου διέθετε εγκαταστάσεις με ζεστό νερό για να πλένουν τα βαρέλια του λαδιού).

Τα σωματεία ήταν ανεξάρτητα, είχαν δική τους εσωτερική οργάνωση και ιεραρχία με πρόεδρο και «γραμματικό» (γραμματέα) που εκλέγονταν ετησίως με κριτήριο την ικανότητα και την εμπειρία που διέθεταν στο συγκεκριμένο εργασιακό αντικείμενο. Ο πρόεδρος ήταν υπεύθυνος για τη διανομή εργασίας στους εργάτες και ο «γραμματικός» ασκούσε καθήκοντα λογιστή. Κάθε πρωί, ο πρόεδρος πήγαινε στα καφενεία, όπου και «έκλεινε» τις δουλειές, ενώ στη συνέχεια τις μοίραζε στους εργάτες με σειρά προτεραιότητας (π.χ. όσοι δεν δούλευαν μια συγκεκριμένη μέρα προηγούνταν στον κατάλογο της επόμενης). Ο κάθε εργοδότης πλήρωνε κόμιστρα στο σωματείο, ανάλογα με το βάρος, τον αριθμό τεμαχίων και τον τόπο μεταφοράς των προϊόντων. Στη συνέχεια, κάθε βράδυ, όλα τα μέλη του σωματείου συγκεντρώνονταν και μοίραζαν (σύμφωνα με τις αποδείξεις παροχής υπηρεσιών) τα χρήματα που αναλογούσαν στον καθένα και στο σωματείο, ενώ μια φορά το μήνα κατέθεταν στο Ι.Κ.Α. τις αποδείξεις για να εξασφαλίσουν τα ένσημά τους. Οι απολαβές από αυτό το επάγγελμα δεν ήταν πολύ υψηλές (ιδιαίτερα τους χειμερινούς μήνες, που έφθινε η δουλειά), γι’ αυτό πολλές φορές οι χαμάληδες έκαναν και άλλες εξωτερικές δουλειές, για να επιβιώσουν αυτοί και οι οικογένειές τους. Για παράδειγμα, πολλοί αναλάμβαναν να μεταφέρουν στο σπίτι τα ψώνια που έκαναν διάφοροι οικογενειάρχες στην αγορά.

Μέχρι περίπου το 1940, η μεταφορά των φορτίων γινόταν με τα χέρια, ενώ τα πιο βαριά αντικείμενα τα μετέφεραν στην πλάτη τους. Για να μην γλιστρούν τα φορτία (κυρίως τα τουλούμια - τα δοχεία από δέρματα ζώων - που λόγω της υφής τους ήταν δύσχρηστα) και να σηκώνονται ευκολότερα, οι χαμάληδες χρησιμοποιούσαν τις «χαμαλίκες»: ένα είδος επιστρώματος από πανί ή λινάτσα με εσωτερική γέμιση από μαλακό χόρτο, που κρεμούσαν στην πλάτη τους και έδεναν με χοντρές λωρίδες πανιού από τους ώμους. Μετά το 1940, μετέφεραν τα φορτία με κάρα, στην αρχή ξύλινα και μετά σιδερένια, τα οποία κατά κύριο λόγο έσερναν οι ίδιοι οι αχθοφόροι, ενώ σε σπάνιες περιπτώσεις χρησιμοποιούσαν και ζώα.

Σήμερα δεν υπάρχει κανένα από τα προαναφερθέντα σωματεία. Με την εμφάνιση των αυτοκινήτων η δουλειά των αχθοφόρων έφθινε, ενώ το ρόλο και τα καθήκοντά τους έχουν αναλάβει οι μεγάλες ιδιωτικές μεταφορικές εταιρίες.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν

• Συνέντευξη Μιχαλέλλη Παναγιώτη [συνταξιούχου χαμάλη και ντελάλη], στο Πλωμάρι Λέσβου, στις 05/07/2005
• Συνέντευξη Τηνιακού Νίκου [χαμάλη], στο Πλωμάρι Λέσβου, στις 05/07/2005