Τυπογράφοι

 

Οι παλιοί τυπογράφοι της Μυτιλήνης τύπωναν κυρίως τιμολόγια, (χειρόγραφες) αποδείξεις, κάρτες, προσκλήσεις και βιβλία, σε ένα χρώμα (άσπρο-μαύρο). Η μεγαλύτερη ζήτηση προερχόταν από το νοσοκομείο και τη ναυτιλιακή εταιρεία και θεωρούνταν οι «καλές δουλειές», λόγω φυσικά των αυξημένων αναγκών τους. Τη δεκαετία του ’50-’60 δύο γνωστά τυπογραφεία που λειτουργούσαν ήταν του Πασπάτη (με συνεταίρο) και του Φραντζή, ενώ τη δεκαετία του 1970 άνοιξε δικό του τυπογραφείο και ο Δημήτρης Δούκας, που μαθήτευσε στον Πασπάτη, ενώ αργότερα δούλεψε και με τον Φραντζή. Μέχρι τη δεκαετία του 1950 - 1960, δεν υπήρχαν σχολές για τυπογράφους. Οι μαθητευόμενοι μάθαιναν την τέχνη της τυπογραφίας από τους επαγγελματίες τεχνίτες.

Τη δεκαετία ’50 - ’70 χρησιμοποιούσαν ως τυπογραφικό μηχάνημα τη λεγόμενη «τουρμπίνα». Για την εκτύπωση χρησιμοποιούσαν χαρτί, μελάνι και την «κάσα» με τα μεταλλικά κινητά στοιχεία (γράμματα). Το μέγεθος των γραμμάτων υποδιαιρούνταν σε «στιγμές». Όπως ανέφερε ο Μάκης Δούκας, «οι παλιοί έλεγαν ότι…το επώνυμο έπρεπε να το κάνεις με δεκαράκια, τη διεύθυνση…με εφταράκια». Τοποθετούσαν τα γράμματα ένα-ένα σε πλάκες για να σχηματιστεί η γραμμή με τις λέξεις που ήθελαν, ρύθμιζαν τις αποστάσεις στο στοιχειοθετήριο (για το οποίο η μονάδα μέτρησης ήταν το τετράγωνο που ισοδυναμούσε περίπου με μισό πόντο), τοποθετούσαν τις πλάκες ανάποδα, έτσι ώστε να τυπωθούν τα γράμματα κανονικά (σε αντιστοιχία με το φαινόμενο του καθρέφτη, όπου διακρίνουμε ένα αντεστραμμένο είδωλο), τις έδεναν σφιχτά με σφιγκτήρες και τις έβαζαν σ’ ένα καλούπι για να τυπωθούν.

Τα κινητά στοιχεία ακολούθησε η λινοτυπία. Μετά τη λινοτυπία εισήχθη η “φωτοσύνθεση” (περίπου τη δεκαετία του 1980). Η διαδικασία ήταν αρκετά διαφορετική από αυτή με τα κινητά στοιχεία. Οι τυπογράφοι δακτυλογραφούσαν τα κείμενα για να «βγουν» σε λουρίδες χαρτί. Ακολουθούσε το «μοντάζ», δηλαδή το «στήσιμο» της κάθε σελίδας ξεχωριστά, με τα κείμενα που θα περιείχε. Ύστερα απ’ αυτό φωτογραφίζονταν, έβγαιναν σε φιλμ που τα εμφάνιζαν σε σκοτεινό θάλαμο και τυπωνόταν σε φωτογραφικό χαρτί. Τα φιλμ μεταφέρονταν σε τσίγκο για να βγουν τα τελικά κείμενα σε κανονικό χαρτί.

Από τη δεκαετία του 1990 κι’ έπειτα, με την τεχνολογία των ηλεκτρονικών υπολογιστών, η τυπογραφία άλλαξε ριζικά. Η διαδικασία του σχηματισμού των κειμένων «με τα χέρια» αντικαταστάθηκε από την τεχνολογία της ψηφιακής εκτύπωσης (με τη χρήση λειτουργικού DOS αρχικά και στη συνέχεια Macintosh της Apple και Windows της Microsoft). Κάθε είδους χρώμα πλέον μπορούσε να εκτυπωθεί, ενώ η εισαγωγή των φωτογραφιών και των σχεδίων δεν αποτελούσε ξεχωριστή διαδικασία. Η οθόνη και το πληκτρολόγιο ήταν πλέον τα εργαλεία του τυπογράφου ενώ η ταχύτητα παραγωγής ξεπέρασε κατά πολύ αυτή της «παραδοσιακής εποχής».

Η μετάβαση στη Λέσβο ήταν δύσκολη, αφού δεν υπήρχαν άνθρωποι καταρτισμένοι. Μαζί με τα νέα μηχανήματα έρχονταν κάποιοι από την Αθήνα για πολύ λίγο, εξηγούσαν τα βασικά κι’ έφευγαν. Έτσι ο καθένας μόνος του προσπαθούσε να αποκτήσει την απαιτούμενη τεχνογνωσία. Ελάχιστα τυπογραφεία κατάφεραν να ακολουθήσουν τις σύγχρονες τάσεις, να εξελιχθούν και να προσαρμοστούν στις ανάγκες της αγοράς, ενώ άλλα έκλεισαν. Ένα από τα μεγαλύτερα που υπάρχουν σήμερα είναι της οικογένειας Δούκα, η οποία επέλεξε να παρακολουθήσει την εξέλιξη της τεχνολογίας, ενώ κάποιοι από τους εργάτες που είχαν εργαστεί - εκπαιδευτεί στο τυπογραφείο τους, απέτυχαν να δημιουργήσουν δικά τους τυπογραφεία, ακριβώς επειδή δεν συγχρονίστηκαν με τις τεχνολογικές εξελίξεις.

Σήμερα ο τομέας της τυπογραφίας εξαρτάται πλήρως από την τεχνολογία των υπολογιστών, καθώς και από τα τυπογραφικά μηχανήματα ψηφιακής εκτύπωσης. Φυσικά η τεχνολογία των υπολογιστών εξελίσσεται συνεχώς, οπότε οι τυπογράφοι είναι υποχρεωμένοι να προσαρμοστούν σ’ αυτή για να αντεπεξέλθουν στις ανάγκες της αγοράς. Η αντίστοιχη εξέλιξη των τυπογραφικών μηχανημάτων είναι πιο αργή, παρά τις βελτιώσεις στις τεχνικές και στις δυνατότητες της προεκτύπωσης.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν

• Συνέντευξη Δούκα Δημήτρη [τυπογράφου], Δούκα Μάκη (γιου του Δημήτρη), στη Μυτιλήνη, στις 22/07/2004.