Πρακτικές Μαίες

 

Οι πρακτικές μαίες (μαμές) ήταν οι γυναίκες που αναλάμβαναν να ξεγεννήσουν τις εγκύους. Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, οι μαμές εκπαιδεύονταν συνήθως από κάποια ηλικιωμένη (συχνά συγγενή) προκάτοχο στο επάγγελμα, που αναλάμβανε να μυήσει τις διαδόχους της. Οι πρακτικές και τα «μυστικά» των συγκεκριμένων γυναικών δεν έχουν διασωθεί. Γνωρίζουμε ότι μερικές λειτουργούσαν και ως πρακτικές θεραπεύτριες («γιάτρισσες»), συνήθως καταγμάτων, αλλά ορισμένες φορές και τραυμάτων ή μολύνσεων . Υπάρχουν σποραδικές αναφορές σε θεραπείες, οι οποίες φαίνεται ότι ήταν γενικά αρκετά επώδυνες, αφού συχνά περιλάμβαναν καυτηριασμό τραυμάτων (συνήθως με καυτό ή έστω ζεστό λάδι) ή διάνοιξη ελκών ή οιδημάτων με αυτοσχέδια αιχμηρά εργαλεία (πριν τον καυτηριασμό), για τη θεραπεία των μολύνσεων. Βέβαια, οι ειδικότητες της πρακτικής μαμής και της πρακτικής θεραπεύτριας δεν ταυτίζονταν οπωσδήποτε, ενώ (φαίνεται ότι) συχνά ήταν διακριτές.

Μετά τον Α΄ και ιδιαίτερα τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, αρκετές γυναίκες εκπαιδεύτηκαν σε νοσοκομεία ως πρακτικές μαίες, πριν ιδρυθούν αντίστοιχες σχολές. Μέχρι σχεδόν τη δεκαετία του 1970, σε όλα σχεδόν τα χωριά της Λέσβου ή έστω στις τοπικές περιφέρειες, υπήρχε κάποια μαμή, η οποία αναλάμβανε να ξεγεννήσει τις γυναίκες, αφού δεν υπήρχε ανεπτυγμένο οδικό δίκτυο που θα επέτρεπε τη γρήγορη και ασφαλή μεταφορά των ετοιμόγεννων στο νοσοκομείο της Μυτιλήνης. Έτσι, η μαμή κάθε περιοχής πήγαινε, συχνά με γαϊδούρι ή/και πεζή, σε όποιο χωριό χρειάζονταν τις υπηρεσίες της, οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας ή της νύχτας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όταν η γέννα παρουσίαζε κάποια δυσκολία, όταν για παράδειγμα υπήρχε περίπτωση ισχιακής προβολής (δηλαδή το παιδί έβγαινε με τα πόδια και όχι με το κεφάλι), καλούσαν γιατρό, αφού οι μαμές δεν αναλάμβαναν την ευθύνη «να ξεγεννήσουν».

Όταν ξεκινούσαν οι πρώτοι πόνοι, η μαμή εξέταζε τη διαστολή του τραχήλου της μήτρας. Η πρώτη γέννα ήταν πιο δύσκολη γιατί ο τράχηλος της μήτρας ήταν πολύ σφιχτός, κι’ έτσι (συνήθως) η μαμή «πατούσε ψαλιδιά» δηλαδή έκοβε λίγο με ένα ειδικό ψαλίδι τον τράχηλο, για να διευκολύνει τη διαστολή και «να βγει πιο εύκολα το παιδί», ενώ μετά έραβε την τομή με μια ειδική (κυρτή) βελόνα και κλωστή. Πέρα από μια φαρμακευτική σκόνη για την αποφυγή μολύνσεων, οι μαμές δεν χρησιμοποιούσαν τοπική αναισθησία για να απαλύνουν τους πόνους, αφού «είχαν το φόβο να μην πάθει τίποτα το νεογέννητο». Όταν γεννιόταν το παιδί, η μαμή έπρεπε να κόψει τον ομφάλιο λώρο, κάτι που απαιτούσε μεγάλη προσοχή, αφού πολλές φορές ήταν τυλιγμένος γύρω απ’ το λαιμό του παιδιού. Για να σταματήσουν τη κυκλοφορία του αίματος και να μην προκύψει αιμορραγία, έπιαναν με δύο λαβίδες (οι οποίες είχαν «μικρά δοντάκια») τις άκρες του λώρου, έκοβαν το ένα μέρος και τον έραβαν με μετάξι. Η δεύτερη και η τρίτη γέννα πάντα ήταν πιο εύκολη και πιο ανώδυνη.

Τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν οι πρακτικές μαμές ήταν το ειδικό ψαλίδι, τη κυρτή βελόνα, οι λαβίδες και μια σκάφη (για να πλένουν τα εργαλεία και το μωρό με ζεστό νερό). Σήμερα πρακτικές μαμές δεν υπάρχουν πλέον, αφού όλες οι γυναίκες γεννούν σε νοσοκομεία ή μαιευτήρια, όπου υπάρχουν ειδικευμένοι μαιευτήρες και μαίες.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν

• Συνέντευξη Χρυσάφη Στέλλας [μαίας], στον Τρίγωνα Πλωμαρίου, στις 02/08/2004
• Λεμός Α., Η θεια μου η Κυριακού στον παλιό εκείνο τον καιρό…, εκδ. Αιγέας, Χίος, 2004