Καλαθάδες

Οι καλαθάδες ήταν τεχνίτες που έφτιαχναν τα «κασάκια» ή «καφάσια», καθώς και τα ψάθινα καθίσματα για καρέκλες. Τα «κασάκια» τα χρησιμοποιούσαν στη Λέσβο για να βάζουν μέσα τις ελιές, τα φρούτα, τα λαχανικά και άλλα προϊόντα προς μεταφορά. Για παράδειγμα, οι πλανόδιοι έμποροι τα τοποθετούσαν συμμετρικά στα γαϊδούρια και τα έδεναν με σκοινί για να ισορροπούν. Επίσης τα χρησιμοποιούσαν για να «σκεπάζουν» τα μικρά κατσικάκια που προορίζονταν για σφάξιμο για να μη «λιαστούν», δηλαδή να μην κινούνται πολύ στο ύπαιθρο, ώστε να είναι τρυφερό το κρέας τους. Τα ψάθινα καθίσματα για τις καρέκλες προορίζονταν περισσότερο για τα καφενεία παρά για οικιακή χρήση. Οι καλαθάδες δεν αναλάμβαναν και την παραγωγή του ξύλινου πλαισίου της καρέκλας, που αποτελούσε έργο των ξυλουργών. Συνήθως οι καλαθάδες δούλευαν με παραγγελίες, αν και κάποιοι απ’ αυτούς γύριζαν με γαϊδούρια σε διάφορα χωριά και πουλούσαν (επί τόπου) τα προϊόντα τους. Οι περισσότεροι από αυτούς έκαναν παράλληλα κι’ άλλα επαγγέλματα κατά τη διάρκεια του χειμώνα, όπως εργάτες σε ελαιώνες και γενικά αγροτικές δουλειές, ενώ το επάγγελμα του καλαθά το εξασκούσαν κυρίως το καλοκαίρι.

Τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν ήταν το κλαδευτήρι, το σφυρί, η τανάλια και το πριόνι. Το βασικό υλικό, το λεγόμενο «ψαθί» είναι ένα χόρτο που φυτρώνει κοντά σε λίμνες και έλη («γκιόλια»). Την εποχή του καλοκαιριού το μάζευαν και το άφηναν να ξεραθεί για μια εβδομάδα στον ήλιο, ενώ κάθε φορά που το «έπλεκαν» («έστριβαν»), έπρεπε πρώτα να το βρέξουν λίγο για να μαλακώσει. Τα είδη ξύλου που χρησιμοποιούσαν για το πλαίσιο του «ψαθιού», προέρχονταν κυρίως από καστανιά, πεύκο, αγριελιά και λυγαριά.

Το κασάκι αποτελείται από ψαθί πλεγμένο και ξύλινες βέργες καρφωμένες περιμετρικά για να δένει, να είναι σταθερό και γερό. Όταν το κατασκεύαζαν, χρησιμοποιούσαν ένα καλούπι, δηλαδή ένα ξύλινο (και όχι ψάθινο) κασάκι που δεν περιβάλλεται από ξύλινες βέργες, αλλά από λαμαρίνα, για να μη φθείρεται και να είναι σταθερό. Πάνω σ’ αυτό το καλούπι «έστριβαν» αρχικά το ψαθί και στη συνέχεια πρόσθεταν τις ξύλινες βέργες, δηλαδή τις κάρφωναν με οδηγό το πλαίσιο από λαμαρίνα. Πολλές φορές όταν «έστριβαν» το ψαθί έβαζαν και «λιλιά» ή «πλουμιά», δηλαδή διακοσμητικά νήματα από χρωματιστό νάιλον.

Μέχρι τις δεκαετίες του 1950 - 1970 στα χωριά της Λέσβου υπήρχαν πολλοί καλαθάδες. Σήμερα η ζήτηση είναι πολύ περιορισμένη και προέρχεται κυρίως από κάποιους ελαιοπαραγωγούς (που αγοράζουν «κασάκια» για τις ελιές) και καφετζήδες (που αγοράζουν ψάθινα καθίσματα). Τα «κασάκια» και οι ψάθινες καρέκλες έχουν αντικατασταθεί από τα αντίστοιχα πλαστικά που είναι πιο φθηνά, ενώ την τέχνη του καλαθά γνωρίζουν πλέον ελάχιστοι ηλικιωμένοι τεχνίτες, ενώ δεν υπάρχει ενδιαφέρον από νέους για να ασχοληθούν μ’ αυτή.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν

• Συνέντευξη Αξιομάκαρου Γιώργου [καλαθά], στην Αγιάσο Λέσβου, στις 30/07/2004
• Συνέντευξη Χρήστου Ευστράτιου, στην Πλαγιά Πλωμαρίου της Λέσβου, στις 05/07/2005